Visie Natuurlijk Landschap Heidenhoek | Steunbrief aan de raad

17 November 2020

 

Geachte raadsleden,

Een kritische periode breekt aan, voor Bronckhorst en de RES-regio Achterhoek. Ze zal allesbepalend zijn voor onze leefomgeving. Tot 1 juli 2021 werkt onze gemeente de energiedoelstellingen uit tot concrete antwoorden op de vragen: ‘Hoeveel, wat, waar en wanneer’[1]. De RES 1.0 (en de Routekaart) zijn daarmee cruciale instrumenten voor een goede omgang met natuur en landschap. De provincie Gelderland wijst u in dat kader op het volgende (Vaststelling Concept-RES voor de regio Achterhoek; 2020):
‘Er moet nog veel werk worden verzet om het bod te onderbouwen.’ Dat komt omdat er nog geen mogelijk geschikte zoekgebieden in beeld zijn, stelt de provincie vast, én (en dat heeft alles met elkaar te maken):

"Er is onvoldoende aandacht voor kwaliteit van natuur en landschap"

De Natuur en Milieufederaties (NMF’s, 2020) leggen uit:
‘Om rekenschap te kunnen geven van een goede omgang met natuur en landschap moet allereerst inzichtelijk worden gemaakt waar energieopwekking theoretisch mogelijk is en welke ecologische en landschappelijke waarden in de regio aanwezig zijn.’[2]

 

De directeur van het Planbureau voor de Leefbaarheid (PBL) stelt dat het landschap expliciet en ‘aan de voorkant’ moet worden meegenomen in besluiten over ingrepen in de ruimte.[3] NMF’s: ‘Ecologische en landschappelijke belangen worden vaak vooruitgeschoven of een degelijke onderbouwing ontbreekt.’ Het is onbegrijpelijk, maar waar: Dit geldt in ernstige mate voor de RES-regio Achterhoek, en voor Bronckhorst. Ter illustratie (zonder volledig te zijn), uit de concept-RES regio Achterhoek:

  • ‘In het proces richting RES 1.0 gaan we in een interactief participatieproces met stakeholders op zoek naar gebieden waar in het bijzonder kansen liggen voor de productie van duurzame energie.’ (p.15) Natuur- en landschapsorganisaties worden niet genoemd; welke doen mee?

  • Op p.16 staat waarop de concept-RES is gebaseerd. De natuur- en landschapsanalyse moet dus nog plaatsvinden, maar deze analyse wordt daarna nergens benoemd.
  • Op p.22 staat puntsgewijs waar ‘aandacht’ voor is, in de RES. Natuur en landschap ontbreken.
  • ‘Windturbines hebben een grote impact op het landschap en de omgeving en daarom is een zorgvuldige afweging nodig om tot geschikte locaties te komen.’ (p.27) Wie gaat die ‘zorgvuldige afweging’ maken? En welke natuur- en landschapsorganisaties bepalen mee?
  • Het colofon (p.51) laat zien wie betrokken waren bij de opstelling van de concept-RES: Programmaleider, projectsecretaris, beleidsadviseur, communicatieadviseur. Vertegenwoordigers van de provincie Gelderland, het Waterschap Rijn en IJssel, Liander en duurzaamheidscoördinatoren van gemeenten; woningcorporaties, energiecoöperaties, onderwijs, overheid en ondernemers.


Iedereen, behalve de natuur- en landschapsorganisaties.

  • Terwijl in de begrippenlijst (p.50) gesuggereerd wordt dat met ‘stakeholders’ onder meer bedoeld wordt: ‘Vertegenwoordigers van natuurorganisaties.’ Interessant. Welke natuur- en landschapsorganisaties deden mee?

Voor een belangrijk deel zijn de ruimtelijke kaders in de RES-regio Achterhoek gebaseerd op de netwerkcapaciteit van Liander. Liander verdedigt daarbij de commerciële belangen, begrijpelijk. De macht die Liander echter nu krijgt in onze RES-regio is onverdedigbaar.


Natuur- en landschap moeten uitgangspunt zijn, zeggen PBL en de Natuur en Milieufederaties (2020). Energiemaatschappijen moeten volgend zijn. Natuurlijk is de opgave voor Liander ingewikkeld. Daarom zegt het College van Rijksadviseurs ook in ‘Panorama Nederland’ (2018):
‘Er is een rijksrol weggelegd voor supranationale structuren.’

Anderzijds zijn de ruimtelijke kaders in de RES-regio Achterhoek gebaseerd op het RODE-beleid, dat ruimtelijk onderbouwd wordt door adviesbureau RAAP. Nu is het goed om te weten dat RAAP deskundig is op het gebied van ‘archeologie, cultuurhistorie en erfgoed’. Beschouwend vanuit een historisch perspectief, ook heel belangrijk. Maar niet hetzelfde als ecologische en landschappelijke deskundigheid. Kennis van ecosystemen, kwetsbare natuurgebieden, weidevogelgebieden, leef-, foerageer-, voortplantings- en rustgebieden, trekvogelroutes, verbindingszones. Kennis van kwetsbaarheid en zeldzaamheid van soorten. Kennis van ruimtelijke kwaliteit: belevingswaarden (mooi, verrijkend, aantrekkelijk), gebruikswaarden (nut, noodzaak en functionaliteit) en toekomstwaarden (duurzaamheid en adaptief vermogen).

Er ontbreekt een natuur- en landschapsanalyse in de RES Achterhoek!
En ook de bijbehorende kaartlagen ontbreken!

Hiermee groeit het risico dat de energieplannen onnodig tot ecologische en landschappelijke schade leiden.[4]
En dat terwijl zij van groot maatschappelijk belang zijn:

Zonder robuuste natuur geen ecosysteemdiensten, gezonde leefomgeving of duurzame economie[5]; en zonder groene en samenhangende landschappen geen rust en beleving, regionale identiteit of gunstig vestigingsklimaat.[6]

Zeker voor een regio waar natuur en landschap de kernwaarden zijn, geen moeilijke conclusie: 

Natuur en landschap moeten uitgangspunt zijn bij nieuwe ontwikkelingen.[7]

 

Het College van Rijksadviseurs beschouwt ons energievraagstuk in een breder perspectief en wijst op de noodzaak tot een planmatige aanpak: ‘Voor de grote transitie is dat onmisbaar. Om op tijd de doelstellingen te halen, om op de lange termijn draagvlak te krijgen bij de bevolking en om onze ruimte in dit land niet te versnipperen of te vermorsen.[8]

“Een versnipperde aanpak leidt tot gemiste kansen: Geen samenhang, geen koppeling met andere grote maatschappelijke opgaven en een verrommeld landschap. Dit leidt tot terechte zorgen en weerstand in brede lagen van de bevolking.”


College van Rijksadviseurs | Panorama Nederland

Het College van Rijksadviseurs herinnert ons bovendien aan een onderbelichte broeikasgas-reductiemaatregel: Naast CO2-reductie; vergeet niet de kracht van CO2-onttrekking! Heel interessant voor onze RES-regio; tot nu toe een gemiste kans in de RES Achterhoek. Bossen, weiden, veen, allen zijn een natuurlijke vorm van CO2-opslag. Omgekeerd betekent ook het vernatten van veenweidengebieden een enorme vermindering van de uitstoot. (Vernatten van veen gebeurt al bij Winterswijk!)

Op pagina 50 van ‘Via Parijs’ (2019) staat een mooi overzicht van ‘De beste CO2-kiloknaller deals’.

 

Hier ter illustratie: ‘wind op land’ vergeleken met ‘slim bosbeheer’

Bovengeschetst is waar het Rijk de komende jaren voor staat.
Ondertussen heeft de gemeente Bronckhorst nu een opgave om (onder meer) tot gemeentelijke kaders voor windenergie te komen. Een complexe, zo niet onmogelijke, taak. Juist vanwege de flinterdunne concept-RES en Routekaart, die als uitgangspositie dienen.

Wij denken dat Bronckhorst in onze RES-regio het voortouw moet nemen om, als het lukt met de andere gemeenten, de RES 1.0 naar een volwassen niveau te tillen. Een volwaardige RES 1.0, die op landelijk niveau niet zal gaan gelden als voorbeeld voor hoe het niet moet. Met een transparante en uitlegbare borging van natuur en landschap. Want één ding is zeker, zoals het nu gaat in de RES-regio Achterhoek kan echt niet.

Wij merken dat de grote vraag bij u als raadsleden steeds is: ‘Begrijpelijk, u wilt iets niet, maar wat wilt u dan wel?’ We voelen daarachter een belangrijke andere vraag: ‘Hóe moet het dan wel?’ Ons actiecomité heeft zich voorgenomen om u de komende maanden bij te staan waar we kunnen. Met managers en veldwerkers in de natuur- en landschapsorganisaties, gerenommeerde duurzaamheidsadviseurs, innovatieve agrarisch ondernemers en Rijksadviseurs ruimtelijk domein en gebiedsontwikkeling.

 

Om u bij uw controlerende[9] taak te steunen, maakten we alvast een eerste handreiking: Activiteitenketen bij 'Proces naar kaders voor windenergie'. Het ‘Format Activiteitenketen’ helpt u bij het stellen van vragen en bij methodisch-inhoudelijke controle van de ambtelijke uitwerking van het Proces: Onderbouwde stappen zetten naar een afwegingskader voor windenergie (als gebleken is dat dat echt moet).


Met vriendelijke groet,
Natuurlijk Landschap Heidenhoek

Bijlage | Fragment: Activiteitenketen

Gebaseerd op de handreiking ‘Natuur en Landschap in de RES’ | Natuur en Milieufederaties

[1] Gemeente Bronckhorst | Vraag en antwoord relatie Bronckhorst en RES

[2] Natuur en Milieufederaties en Participatiecoalitie | Natuur en Landschap in de RES (2020)

[3] Planbureau voor de Leefbaarheid | Signalenrapport: Zorg voor het landschap (2019)

[4] Natuur en Milieufederaties en Participatiecoalitie | Natuur en Landschap in de RES (2020)

[5] Atlas Leefomgeving (2020); Wageningen University & Research (2020) | Groen: goed voor de gezondheid (2020)

[6] Wageningen University & Research (2020) | Betekenis landschap voor welbevinden Nederlanders (2020)

[7] College van Rijksadviseurs | Panorama Nederland (dec 2018)

[8] College van Rijksadviseurs | Via Parijs (Samenvatting in het laatste hoofdstuk 6) (2019); en Zandbelt | Smeer de energietransitie niet als pindakaas uit over Nederland (2020)

[9] Bovens e.a. (2008) Does Public accountability work? | Controle en verantwoording vanuit de driedeling: 1) ter democratische legitimatie, 2) ter bevordering van effectieve tegenmacht en 3) ter stimulering van een beter presterende overheid.